Το ηλεκτροτεχνουργείο.

Το Μηχανουργείο.

Ραφείο

Το υποδηματοποιείο του Παπαφείου γύρω στα 1950.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, ένεκα όλων των παραγόντων που προαναφέρθηκαν, το Ορφανοτροφείο βαδίζει σταδιακά σε ένα δρόμο που κανείς πριν από λίγα χρόνια δε θα φανταζόταν. Επί μία τριετία δεν εισάγονται νέοι τρόφιμοι στο Ίδρυμα για λόγους οικονομιών. Τα ορφανά είναι μόλις 70 στα 1935, και οι μικρές τάξεις του δημοτικού σχολείου δε λειτουργούν. Το προσωπικό περιορίζεται, και τα εργαστήρια εκμισθώνονται σε τρίτους. Παρόλες τις περικοπές, το κληροδότημα καλύπτει μόλις τις μισές δαπάνες και το υπόλοιπο συμπληρώνεται από το Δήμο⁴⁹.

Η βασική τομή στην προπολεμική ιστορία του Ορφανοτροφείου γίνεται το έτος 1935. Τη διοίκηση αναλαμβάνουν ο δήμαρχος της Θεσσαλονίκης Μάνος μαζί με τους Κοσμόπουλο, Μαργαρόπουλο και Μουστάκα. Η νέα διοίκηση επιδιώκει και επιτυγχάνει την άμεση κρατική χρηματοδότηση και, βέβαια, παρέμβαση⁵⁰. Οι πολιτευτές της Θεσσαλονίκης μεσολαβούν χωρίς να είναι βέβαιο ποιος τελικά επιτυγχάνει την ψήφιση ενός ειδικού νόμου. Το Ορφανοτροφείο μετονομάζεται σε "Εθνικόν Παπάφειον Ορφανοτροφείον ο Μελιτεύς" και θίγονται βασικές αρχές της αυτοτέλειας του. Με μεσολάβηση του Μάνου αποσύρονται οι διατάξεις που έθιγαν τη σύνθεση της διοίκησης, τα μέλη της οποίας έπρεπε να προέρχονται, σύμφωνα με τη διαθήκη του Παπάφη, από τις εφορείες των κοινοτικών εκπαιδευτηρίων και του νοσοκομείου. Από το 1935, το ένα τρίτο των δαπανών καλύπτεται από το Δήμο και ένα τρίτο από το Δημόσιο, με τάσεις περαιτέρω αυξήσεως. Με τη χρηματοδοτική αυτή ανακούφιση εισάγονται νέοι τρόφιμοι, επαναλειτουργούν σταδιακά τα εργαστήρια και παύουν οι εκμισθώσεις των αργούντων μηχανημάτων⁵¹. Την ίδια χρονιά τμήμα του κτιρίου καταλαμβάνεται για τον περιορισμό πολιτικών κρατουμένων⁵² . Ατυχώς η γαλλική κυβέρνηση παρακρατεί 10% από τους τόκους του κληροδοτήματος, που έτσι κι αλλιώς συρρικνώνεται χρόνο με το χρόνο⁵³. Τον Οκτώβριο του 1935 αρχίζει η λειτουργία του σιδηρουργείου⁵⁴.

Ξαναρχίζουν οι συζητήσεις γύρω από την εξεύρεση των καλύτερων τρόπων λειτουργίας, και ο διευθυντής Α. Πετρίδης εισηγείται να ακολουθήσει το Ορφανοτροφείο το υπόδειγμα του Ιδρύματος Χατζηκώστα⁵⁵, συζήτηση που είχε ξαναγίνει στις αρχές της δεκαετίας του 1890⁵⁶. Στις 15.10.1936 το Δημοτικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης παθαίνει σοβαρές ζημίες από πυρκαγιά, και οι ασθενείς φιλοξενούνται για ένα χρόνο σε πτέρυγα του Παπαφείου. Οι τρόφιμοι του τελευταίου φτάνουν τους 180. Διαθέτουν πλέον λουτήρες με ζεστό νερό και, χάρη στη δωρεά της οικογένειας Μοσκώφ, ένα ραδιόφωνο που ίσως αλλάζει το κλίμα του Ορφανοτροφείου. Συμμετέχουν με έργα των εργαστηρίων σε έκθεση των συναφών ιδρυμάτων που γίνεται στο Ζάππειο Μέγαρο στην Αθήνα⁵⁷. Στη διάρκεια του 1936, το Ορφανοτροφείο δέχεται μαζικές εισαγωγές πλεοναζόντων ορφανών από ανάλογα ιδρύματα άλλων μακεδονικών πόλεων⁵⁸. Το Μάρτιο του 1936 προσλαμβάνεται ως εργαστηριάρχης του ξυλουργείου ο Σακκάς και ως ξυλόγλυπτης ο Παπαγγέλου και τον επόμενο μήνα γίνεται αγιασμός στο ξυλουργείο "επί τη ενάρξει των εργασιών"⁵⁹. Λίγες μέρες μετά την κήρυξη της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου ο υπουργός Κορυζής επισκέπτεται επί δίωρο το Ίδρυμα, προκαλώντας εύλογη αναστάτωση, και υποδεικνύει τη βελτίωση των χώρων υγιεινής⁶⁰.

Την επόμενη χρονιά οι τρόφιμοι φτάνουν τους 232. Δημιουργείται μηχανουργείο με τόρνους και χυτήριο. Πλέον το Δημόσιο καλύπτει, μαζί με το Δήμο, τα τρία τέταρτα των δαπανών⁶¹. Ο παιδονόμος καταγγέλλει τον εργαστηριάρχη του ξυλουργείου ότι είναι ελαστικός στις τιμές των ειδών που παραγγέλλουν εξωτερικοί πελάτες. Η υπόθεση απασχολεί επί δίμηνο την Επιτροπή⁶². Είναι ο ίδιος εργαστηριάρχης πάντως που σχεδιάζει τα ερμάρια και τα κομοδίνα που αγοράζει το Σανατόριο στο ΑσΒεστοχώρι⁶³. Η διοίκηση του παραχωρεί το ένα τέταρτο των καθαρών κερδών του ξυλουργείου⁶⁴. Το καλοκαίρι του 1937 το Υπουργείο Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως αποφασίζει αιφνιδιαστικά την αναμόρφωση του προϋπολογισμού και στέλνει επί τόπου ελεγκτή, για να συνεργαστεί με το διευθυντή του Ορφανοτροφείου. Οι έφοροι ενημερώνονται εκ των υστέρων, είναι αλήθεια με ευγενικό τρόπο⁶⁵.

Τα δύο τελευταία προπολεμικά χρόνια ο αριθμός των τροφίμων ξεπερνά τους 250. Η κρατική παρέμβαση γίνεται ολοένα και πιο έντονη. Η απόφαση της Ανωτέρας Ενοριακής Αντιπροσωπείας, να υπάρχει δυνατότητα κάλυψης των ελλειμμάτων ενός κοινοτικού ιδρύματος από το πλεόνασμα ενός άλλου, ουσιαστικά απορρίπτεται από το Δημόσιο, που εισάγει νέα χρονοβόρα διαδικασία⁶⁶. Παραγγέλλονται στο εξωτερικό οκτώ μαχαίρια και μία πλάνη για το ξυλουργείο⁶⁷ και ένας τόρνος για το μηχανουργείο⁶⁸. Η εκμάθηση τέχνης γίνεται πλέον με υποχρεωτική τριετή φοίτηση, μετά από απόφαση του αρμόδιου υπουργείου⁶⁹. Ιδρύεται ηλεκτροτεχνουργείο στο χώρο όπου άλλοτε ήταν οι αποθήκες του ξυλουργείου⁷⁰, ανεγείρεται νέο μηχανουργείο στον περίβολο και επεκτείνεται το υφιστάμενο σιδηρουργείο⁷¹. Από το 1939 δημιουργείται στο Ορφανοτροφείο παράρτημα των σχολών "Ευκλείδης". Αν και το κέρδος του είναι μικρό, ο κύκλος εργασιών του ξυλουργείου αυξάνει σε 500.000 δρχ. περίπου, και κατασκευάζονται έπιπλα για το Δήμο, το Πανεπιστήμιο και τη σχολή Βαλαγιάννη. Εναρμονιζόμενο με τη γενική κατάσταση, το Ορφανοτροφείο αποκτά από 1.10.1939 αυτοτελή οργάνωση της ΕΟΝ, και οι τρόφιμοι καλλιεργούν, κατ' επιταγή του καθεστώτος, λαχανικά στον κήπο του Ιδρύματος και εκτρέφουν όρνιθες⁷². Με την "παρέμβαση" της συζύγου του υπουργού - γενικού διοικητή Κυρίμη, το φιλανθρωπικό σωματείο "Μέριμνα" παρήγγειλε 2.000 ζευγάρια παπούτσια από το Παπάφειο για την υπόδηση άπορων μαθητών⁷³. Λίγο πριν, είχε πριν, είχε αγορασθεί για τις ανάγκες του ραφείου ένας καθρέφτης⁷⁴, ίσως ο μοναδικός στους αχανείς χώρους του ορφανικού ανακτόρου. Με την έκρηξη του ελληνοϊταλικού πολέμου το κτίριο του Παπαφείου επιτάχθηκε από τις στρατιωτικές υγειονομικές αρχές. Μια νέα, πολύ μεγαλύτερη περιπέτεια άρχιζε για το Ίδρυμα και τα ορφανά του⁷⁵.

[ < Η Οικονομική Κρίση ]     [ Ιστορίας Παραλειπόμενα > ]