Στην περίοδο πριν από τη μικρασιατική καταστροφή, ένεκα της οποίας αυξήθηκε κατά πολύ ο αριθμός των ορφανών, και το Ορφανοτροφείο αντιμετώπισε σειρά νέων δυσχερειών, τα έσοδα του προέρχονταν από τις εξής πηγές:

α) Τους τόκους του κληροδοτήματος Παπάφη. Το κληροδότημα ήταν κατατεθειμένο στη γαλλική τράπεζα Comptoir National d’ Escompte de Paris

β) επιδόματα ιερών ναών της πόλης²¹.

γ) επιδόματα από το Δήμο Θεσσαλονίκης, την Κοινότητα Θεσσαλονίκης και το Δημόσιο²².

δ) Έσοδα από εράνους, προσφορές συντεχνιών²³ , φιλανθρωπικούς χορούς²⁴

ε) Έσοδα από κληροδοτήματα, όπως αυτό της Ευφροσύνης χήρας Περικλή Χατζηλαζάρου²⁵.

στ) Μεγάλο περιθώριο για ύπαρξη εσόδων είχαν τα εργαστήρια. Δυστυχώς όμως οι αιφνίδιες και αλλεπάλληλες επιτάξεις, η έλλειψη κεφαλαίων για ριζικό εκσυγχρονισμό, η αδυναμία προώθησης των πωλήσεων, το υψηλό σχετικά απόθεμα πρώτων υλών και η παγιοποίηση των χρεών τρίτων συνέβαλαν ώστε η συμβολή των εργαστηρίων να διακυμαίνεται από χρονιά σε χρονιά από πολύ σημαντικά επίπεδα μέχριεκμηδενισμού. Έγινε πάντως προσπάθεια για εκσυγχρονισμό της κινητήριας δύναμης του ξυλουργείου²⁶, ώστε να αυξηθεί η απόδοση του. Η βαριά ασθένεια και ο θάνατος όμως του εργαστηριάρχη Σταύρου Ζωγράφου αντιστάθμισε τις όποιες προσπάθειες²⁷.

Το ζήτημα της αντικατάστασης της μηχανής του ξυλουργείου είναι πολύ χαρακτηριστικό για τη βραδύτητα με την οποία λαμβάνονταν οι αποφάσεις από πρόσωπα που είχαν, πολύ συχνά, μικρή γνώση για το συγκεκριμένο θέμα. Ο έφορος Κ. Τάττης προσκόμισε, στις αρχές του 1920, έκθεση του μηχανικού Μαντζανόπουλου. Αυτός γνωμάτευσε ότι η υφιστάμενη μηχανή του ξυλουργείου, που έκαιγε ανθρακίτη, δεν έπρεπε να αντικατασταθεί, διότι είχε χαμηλή κατανάλωση. Ο έφορος Αθ. Καλλιδόπουλος δήλωσε ότι κι αυτός ρώτησε ένα φίλο του μηχανικό που είχε την ίδια γνώμη. Ο έφορος Ανθίδης δήλωσε όμως ότι η μηχανή θα έπρεπε να κινείται μάλλον με ηλεκτρικό ρεύμα. Τελικά κρίθηκε ότι η μηχανή έπρεπε να διατηρηθεί²⁸. Την επόμενη Κυριακή προσήλθε και ο μηχανικός Μαντζανόπουλος στη συνεδρίαση για να τονίσει και προφορικά ότι η μηχανή του ανθρακίτη ήταν πιο οικονομική από τις μηχανές ντίζελ, των οποίων η κατανάλωση σταδιακά αυξανόταν. Στην ένσταση του Ανθίδη για κίνηση με ηλεκτρικό ρεύμα, ο μηχανικός απάντησε ότι το ρεύμα δε συμφέρει, διότι "και δαπανηρόν είναι και την απαιτουμένην κανονικήν δύναμιν δεν θα έχη". Μπροστά στην επιμονή του Ανθίδη, παραδέχθηκε ότι η ιδεώδης λύση θα ήταν αν αργότερα μπορούσε να προστεθεί ηλεκτρικό μοτέρ "εις έκαστον εξάρτημα της μηχανής". Η εφορεία ανέθεσε στον πειστικό μηχανικό να κάνει έναν κατάλογο των εξαρτημάτων που έλειπαν από την παλιά μηχανή του ξυλουργείου²⁹. Το Μάιο της ίδιας χρονιάς η μηχανή δεν είχε αρχίσει ακόμη να δουλεύει, ο Μαντζανόπουλος περίμενε τα εξαρτήματα, ενώ ορισμένοι έφοροι δήλωσαν ότι έπρεπε να μελετηθεί αν ήταν προτιμότερο να καίει η μηχανή ξυλάνθρακες και πελεκούδια παρά ανθρακίτη³⁰. Τον Ιούλιο είχαν εντοπιστεί στην αγορά μερικά από τα εξαρτήματα, και οι έφοροι εξουσιοδοτούσαν τον Ανθίδη να συνεννοηθεί με τον Μαντζανόπουλο για την αγορά τους³¹. Τον επόμενο Φεβρουάριο η εφορεία εξέτασε την αίτηση του μηχανικού Καραγκούνη να ανταλλάξει την κινητήρια δύναμη της μηχανής "από πτωχού αερίου δι' ακαθάρτου πετρελαίου"³². Τον Ιούλιο του 1921 ο Ανθίδης, ίσως με κάποια αγανάκτηση, δήλωνε σε συνεδρίαση της εφορείας ότι "η δι' ηλεκτρισμού κίνησις είναι πάντοτε επικερδεστέρα" και ότι, αν δε γίνεται άσκοπη κίνηση των εξαρτημάτων, ναι μεν θα υπάρχει κόστος για την κίνηση αλλά και η απόδοση θα είναι μεγαλύτερη³³. Στην ίδια συνεδρίαση αποφασίσθηκε επιτέλους να πουληθεί η παλιά μηχανή και να αντικατασταθεί με ηλεκτρικό μοτέρ. Την ίδια απόφαση επανέλαβε η εφορεία και το Νοέμβριο του 1921, διότι προφανώς παρέμεινε ανεκτέλεστη³⁴. Τελικώς η μηχανή πουλήθηκε τον Απρίλιο του 1922, και η εφορεία εξουσιοδότησε τα μέλη της Μάνο και Ανθίδη να βρουν για αγορά μοτέρ ίσης αξίας με τη μηχανή που πουλήθηκε³⁵. Μόλις τον Αύγουστο πραγματοποιήθηκε η αγορά από το κατάστημα Παταπατίου και Λωτσοπούλου³⁶.

Το Παπάφειο διεκδίκησε, χωρίς επιτυχία, τα έσοδα του Κήπου των Πριγκίπων, τα οποία παλαιότερα ανήκαν στο Ισλαχανέ³⁷, με το αιτιολογικό ότι από την ίδρυση του Παπαφείου οι χριστιανοί ορφανοί φοιτούσαν αποκλειστικά πλέον σε αυτό και όχι στο οθωμανικό σχολείο³⁸.

Το κτίριο του Παπαφείου έμεινε ανεπίτακτο μόνο στο διάστημα Ιουνίου 1922 - Απριλίου 1923, οπότε και επιτάχθηκε ξανά από τις στρατιωτικές υγειονομικές αρχές, και το Ορφανοτροφείο περιορίσθηκε σε μία πτέρυγα του ισογείου ως τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου. Μόνο τότε, έπειτα από πολύ καιρό, το Ορφανοτροφείο εγκαταστάθηκε κανονικά στο οίκημα του. Οι τρόφιμοι αυξήθηκαν στους 130 (από τους οποίους οι 70 μάθαιναν ξυλουργική και οι 41 ραπτική)³⁹. Οι δωρεές των αγοραστών ακινήτων του β' τομέα⁴⁰ ενίσχυσαν τα οικονομικά του, ταυτόχρονα με την αύξηση της δημοτικής επιχορήγησης⁴¹.

Την επόμενη χρονιά το Ορφανοτροφείο αναγκάσθηκε να εκποιήσει ένα οικόπεδο του νέου σχεδίου, στην ενορία της Αγίας Θεοδώρας, το οποίο προερχόταν από τα περιουσιακά στοιχεία του παραπάνω ναού και παραχωρήθηκε από την κοινότητα στο Παπάφειο κατά τη διάρκεια του ανασχεδιασμού της πόλης⁴². Συμπληρωματικά, για να καλυφθεί το έλλειμμα, και πέρα από την επιχορήγηση του Δήμου, διοργανώθηκε μεγάλη λαχειοφόρος αγορά, με δώρα διάφορες κατασκευές από το ξυλουργείο του Ιδρύματος και εκμισθώθηκαν αργούντα μηχανήματα του ξυλουργείου, το οποίο άλλωστε παρουσίασε αξιόλογα κέρδη.

Υπό το φως της επικείμενης διάλυσης της Κοινότητας⁴³, το κλίμα μεταξύ των κοινοτικών παραγόντων της Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια του 1925 δεν ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκό, για να αντιμετωπιστούν τα τεράστια οικονομικά προβλήματα του Παπαφείου. Εκδηλώνονται ενδοκοινοτικές έριδες και ο γενικός διοικητής Καναβός κάνει εχθρικές δηλώσεις κατά της Κοινότητας και του Ορφανοτροφείου⁴⁴. Την ίδια χρονιά και ως τις αρχές του 1926 οι τρόφιμοι έχουν ξεπεράσει τους 188, ο Κ. Τάττης πεθαίνει, αφήνοντας μεγάλο κενό στη διοίκηση του Ιδρύματος, και το τεράστιο έλλειμμα καλύπτεται μόνον εν μέρει από δημοτική επιχορήγηση, μερικές απρόβλεπτες δωρεές και την κοινοτική ενίσχυση, που όμως δίνεται για τελευταία φορά. Οι σκέψεις των εφόρων για την ίδρυση σιδηρουργείου μέσα στο Ορφανοτροφείο και ενός πρατηρίου στο κέντρο της πόλης για την πώληση των προϊόντων των εργαστηρίων ,μένουν ανεφάρμοστες ελλείψει πόρων. Η διοίκηση διαπραγματεύεται με την υπό σύσταση Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης για να εκμισθώσει μερικούς από τους χώρους του Ιδρύματος, προκειμένου να εξασφαλίσει έσοδα, αλλά η υπόθεση ναυαγεί.⁴⁵. Ευτυχώς για το Ίδρυμα ναυαγεί και η απόπειρα να στεγαστεί στο κτίριο το υπό ίδρυση Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ενδεχόμενο που αποτρέπεται ύστερα από παρέμβαση του Παπαναστασίου⁴⁶. Η επόμενη διετία συσσωρεύει ένα μεγαλύτερο ακόμη έλλειμμα, καθώς το Ορφανοτροφείο, με 177 τροφίμους και με υποβαθμισμένη τη δραχμική απόδοση των τόκων του κληροδοτήματος, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την καταβολή του ανεπαρκούς δημοτικού επιδόματος, το οποίο δεν εκταμιεύεται πλήρως ούτε εγκαίρως. Το 1928 αντικαθίσταται η διοίκηση, που ως τότε είχε μείνει σχεδόν σταθερή, με νέα πρόσωπα, λόγω των αλλαγών στο κοινοτικό νομικό καθεστώς, και έφοροι γίνονται οι Μάνος (μετέπειτα δήμαρχος), Κοσμόπουλος (μετέπειτα δημαρχεύων), Σερεμέτης (μετέπειτα δημαρχεύων) και Διακάκης (σε αντικατάσταση του παραιτηθέντος Κοντογούρη)⁴⁷. Τα χρέη ήδη πνίγουν το Ορφανοτροφείο, όταν η κρίση του 1929 εκδηλώνεται. Και μάλιστα, η συγκυρία είναι ατυχής: τα εργαστήρια δεν έχουν κέρδη, το φράγκο υποτιμάται (άρα οι τόκοι του κληροδοτήματος μειώνονται), οι προσπάθειες για την κατάρτιση σύμβασης με σιδηρουργό για την επέκταση της εκπαίδευσης στον τομέα αυτόν ματαιώνονται. Έτσι, το δημοτικό επίδομα φτάνει να καλύπτει τα πέντε έβδομα των δαπανών, αναλογία που αυξάνεται το 1930⁴⁸.

[ < Η Περίοδος των Πολέμων ]     [ Η Κρατική Παρέμβαση > ]