Σοβαρή διαταραχή στη ζωή του Ορφανοτροφείου επήλθε κατά τη διάρκεια των βαλκανικών και του πρώτου παγκόσμιου πολέμου. Το 1912 το κτίριο επιτάχθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως νοσοκομείο έως το Δεκέμβριο του 1913, περίοδο κατά την οποία οι τρόφιμοι εγκαταστάθηκαν στο οίκημα Μπαλταδώρου. Τον Αύγουστο του 1914 το κτίριο επιτάχθηκε και πάλι και χρησιμοποιήθηκε ως στρατώνας. Οι τρόφιμοι εγκαταστάθηκαν στη μονή της Αγίας Αναστασίας. Στην κατοχή του Ορφανοτροφείου παρέμειναν μόνον μερικές αποθήκες, ο λαχανόκηπος και τα εργαστήρια, τα οποία, έστω και υποτυπωδώς, δε σταμάτησαν να λειτουργούν. Βέβαια, τα οικονομικά του Ιδρύματος και η ποιότητα της εκπαίδευσης επηρεάσθηκαν αρνητικά από την περιπέτεια αυτή⁹.

Τον Απρίλιο του 1916 οι βρετανικές στρατιωτικές αρχές ζήτησαν να μισθώσουν το κτίριο του Παπαφείου. Η αύξηση του κόστους ζωής και η υποτίμηση του φράγκου στην αγορά της Θεσσαλονίκης¹⁰ είχαν συντελέσει στην επιδείνωση των οικονομικών του Ορφανοτροφείου¹¹, και έτσι η Εφορεία συμφώνησε να παραχωρήσει το κτίριο, για να χρησιμοποιηθεί ως κεντρικό βρετανικό στρατιωτικό νοσοκομείο¹². Οι διαπραγματεύσεις για το μίσθωμα ήταν σκληρές και οι Βρετανοί δε δίστασαν να προβάλουν το επιχείρημα πως ήταν στρατός κατοχής. Τελικά, κατέβαλαν ένα μεγάλο μέρος του μισθώματος υπό τη μορφή δωρεάς προς τα ορφανά¹³.

Οι τρόφιμοι παρέμειναν στη μονή της Αγίας Αναστασίας ως το Σεπτέμβριο του 1915. Μετά δίμηνη προσωρινή εγκατάσταση στο Θεαγένειο Νοσοκομείο, μεταφέρθηκαν στο "εν τη συνοικία Αγίας Τριάδος κατάστημα του Διδασκαλείου Αρρένων" όπου και έμειναν ως τον Απρίλιο του 1916. Στη συνέχεια, ως κοιτώνες μισθώθηκαν τα ακίνητα Καραγιάννη και Νακοπούλου, στην περιοχή Καραγάτσια (ενορία Αναλήψεως), και ως σχολείο και εργαστήρια η οικία των κληρονόμων Νικολάου Χατζηλαζάρου στην ίδια περιοχή. Στο τελευταίο αυτό σπίτι ανεγέρθηκαν παραπήγματα για τη λειτουργία του ξυλουργείου. Σε όλη αυτή την περίοδο τα εργαστήρια δε σταμάτησαν να λειτουργούν, αν και η πρόσληψη εξωτερικών τεχνιτών ήταν αδύνατη "ένεκα υπερτιμήσεως των ημερομισθίων". Η αποφοίτηση όμως των παλαιότερων τροφίμων δημιούργησε σταδιακά κενό στην τεχνογνωσία παραγωγής. Ταυτόχρονα, οι συνεχείς μετακινήσεις και οι ένεκα του πολέμου διατροφικές δυσχέρειες δημιούργησαν υγειονομικά προβλήματα στους τροφίμους¹⁴. Μέσα από τις δυσκολίες αυτές, η Εφορεία - στη σύνθεση της οποίας προστέθηκε και ο μετέπειτα δήμαρχος Ν. Μάνος -εκτίμησε ότι μέρος των προσόδων από την ενοικίαση του κτιρίου έπρεπε, μόλις οι συνθήκες θα το επέτρεπαν, να διατεθεί για την ίδρυση σιδηρουργείου, υφαντουργείου, βαφείου "και άλλων χρηοίμων τεχνών τας οποίας δύνανται οι ορφανοί δι' ολίγων κεφαλαίων να ασκήσωσι" όχι μόνο στις πόλεις αλλά και σε χωριά. "Πρέπει δε αι διδαοκόμεναι τέχναι να είναι ανάλογοι προς την σωματικήν διάπλασιν και την ιδιοφυΐαν των παιδιών και να προτιμώνται αι τέχναι αι ευχερέστερον εκμανθανόμεναι και ευκολώτερον πανταχού ασκούμεναι", ανάμεσα στις οποίες η κηπουρική και η δενδροκομία.¹⁵ Δυστυχώς, η κατεύθυνση αυτή, που θα μπορούσε να δώσει οικονομική αυτοδυναμία στο Ίδρυμα (με την ίδρυση νέων εργαστηρίων εκτός από το ξυλουργείο, το υποδηματοποιείο και το ραφείο) και να εμπλουτίσει τις επαγγελματικές δυνατότητες των αποφοίτων δεν υλοποιήθηκε.

Τα ορφανά εγκαταστάθηκαν και πάλι στο κτίριο του Παπαφείου το Μάιο του 1919. Οι ζημιές στο κτίριο ήταν πολλές και οι Βρετανοί δε συνέβαλαν οικονομικά στην πλήρη αποκατάσταση τους¹⁶. Το κύριο πρόβλημα ήταν το οικονομικό, αφού πλέον τα τακτικά έσοδα δεν κάλυπταν ούτε το ένα τρίτο των δαπανών. Ο Κ. Τάττης, αποκλείοντας την περίπτωση να μειωθεί ο αριθμός των τροφίμων, πρότεινε τη λήψη δραστικών μέτρων όπως: να ενοικιασθεί το μισό κτίριο "ως εξοχικόν ξενοδοχείον" σε ιδιώτη, να ιδρυθεί πρατήριο στο κέντρο της πόλης, να αναδιοργανωθούν τα εργαστήρια, ώστε να συμμετάσχουν στην ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης και να αυξηθούν τα έσοδα τους, να καταργηθεί το ραφείο "διότι και τον προορισμόν του δεν εκπληροί και το σώμα και το πνεύμα ουδόλως αναπτύσσει αλλά μάλλον βλάπτει καθόσον οι ράπται γίνονται καχεκτικοί". Ζήτησε ακόμη να γίνονται μεγαλύτερες οικονομίες στην προμήθεια και τη διαχείριση. Με τις απόψεις αυτές συμφώνησε ο Ν. Μάνος, ενώ ο Ανθίδης και ο Καλλιδόπουλος θεώρησαν πως θα ήταν προτιμότερο αντί για ξενοδοχείο να εκμισθωθεί πτέρυγα του κτιρίου ως σχολείο¹⁷. Ομοφωνία υπήρχε ως προς την ανάγκη να εισαχθούν στο Ορφανοτροφείο κι άλλες "τέχνες" και να διδάσκονται καλύτερα. Προς την κατεύθυνση αυτή ήταν προσανατολισμένη η πρόταση που διατυπώθηκε στα τέλη του 1919 εκ μέρους του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού (Α.Ε.Σ.) για την ίδρυση βιομηχανικής σχολής στο Παπάφειο. Ο Α.Ε.Σ. θα προμήθευε έπιπλα, σκεύη και ό,τι άλλο χρειαζόταν για 500 ορφανούς (έναντι 122 που είχε το Ίδρυμα το 1922), θα εξασφάλιζε το αναγκαίο προσωπικό και θα παρείχε υλική βοήθεια στην εξασφάλιση τροφής. Ως προϋπόθεση έμπαινε η συμμετοχή του Α.Ε.Σ. στη διοίκηση, προϋπόθεση που ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με βασικούς όρους του ιδρυτή Ι. Παπάφη. Η δελεαστική πρόταση απασχόλησε τους εφόρους, αλλά τελικά δεν έγινε δεκτή¹⁸. Η στάση των μελών της Εφορείας απέναντι στη συγκεκριμένη πρόταση είναι πολύ χαρακτηριστική για τη νοοτροπία με την οποία αντιμετώπιζαν το διαφαινόμενο οικονομικό αδιέξοδο της Σχολής. "Ημείς ούτε Βιομηχανικήν σχολήν δυνάμεθα να ιδρύσωμεν ούτε ξένους συνδιοικητάς να δεχθώμεν" τόνισε ο Μάνος με πλήρη ομοφωνία των υπολοίπων. Εναλλακτικώς προτάθηκαν είτε η εκμίσθωση του μισού κτιρίου στον Α.Ε.Σ. είτε η εισαγωγή ορφανών της επιλογής του με ταυτόχρονη εκ μέρους του καταβολή αποζημιώσεως. Επίσης, η Εφορεία παρέπεμψε το ζήτημα στην κοινοτική αντιπροσωπεία, αφού προηγουμένως βολιδοσκόπησε το Υπουργείο Παιδείας. Η ουσία της πρότασης, δηλαδή η ίδρυση μιας βιομηχανικής σχολής, έμεινε αναπάντητη¹⁹.Η διοίκηση του Ορφανοτροφείου προσπάθησε έπειτα να εκμισθώσει τμήμα του κτιρίου στο Υπουργείο Παιδείας, για να χρησιμοποιηθεί ως διδασκαλείο, συμμετείχε μάλιστα και σε σχετική δημοπρασία, αλλά ατυχώς η προτεινόμενη πτέρυγα επιτάχθηκε για να εγκατασταθεί στρατιωτικό νοσοκομείο²⁰.

[ < Το Παπάφειο Πριν ]     [ Η Οικονομική Κρίση > ]