1. Σεβασμός στο θεσμό της Εκκλησίας
   
   Γενικό υπεύθυνο, εποπτεύοντα τη λειτουργία του ιδρύματός του και ασφαλιστική δικλείδα για αποτροπή κάθε κακοδιαχειρίσεως όρισε το Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, ως εκπρόσωπο της Εκκλησίας. Δέχεται τον επίσκοπο πάνω απ' όλους. Στη διαθήκη του τον κρατά ψηλά. "Θέλω", γράφει ίνα το άσυλον διατελή υπό την υψηλήν προστασίαν του Έλληνος Ορθοδόξου Επισκόπου Θεσ/νίκης". Εκφράζει δε την πλήρη εμπιστοσύνη του, όταν υποβάλει παράκληση προς το Μητροπολίτη μόλις αντιληφθεί για κακή διαχείριση να το κοινοποιήσει στους Αντιπροσώπους της κοινότητας, για να προβούν στην τιμωρία και αντικατάσταση των ενόχων. Γνώριζε πολύ καλά ότι η Αντιπροσωπεία τελούσε υπό την ευθύνη και προεδρία του Μητροπολίτη, δεν ήθελε όμως να κατεβάσει τον ποιμενάρχη, εκπρόσωπο του ξεχωριστού θεσμού της Εκκλησίας, στο επίπεδο τιμωρού ενόχων. Το έργο αυτό το άφηνε στους εφόρους. Για τον Παπάφη ο επίσκοπος έπρεπε να είναι ο υψηλά ιστάμενος. Εκείνος που θα εξασφάλιζε τη σωστή λειτουργία του κληροδοτήματος με την υψηλή του προστασία.
   Οι συνεννοήσεις διεξήγοντο συνήθως με αλληλογραφία μεταξύ εφόρων και Παπάφη. Όταν σε μια επιτολή που του έστειλε η Κοινότητα υπέγραφε πλην των εφόρων και ο Μητροπολίτης, ο Παπάφης στην ολιγόγραμμη απαντητική του χαρακτήρισε πολύτιμη την "υπογραφήν του Πανιερωτάτου Δεσπότου της Θεσσαλονίκης" και τους παρακαλούσε να του προφέρουν "τάς... προσκυνήσεις'΄ του.
   Η θέση του έναντι της Ορθοδόξου Εκκλησίας εκφράζεται και στις περί γηροκομείου διατάξεις στις οποίες έλεγε ότι οι γέροντες έπρεπε να ανήκουν "εις την Ελληνικήν Ορθόδοξον Εκκλησίαν". Και όταν με την επιτολή - διαθήκη ίδρυσε τό Ορφανοτροφείο και τότε δεν παρέλειπε να τονίσει ότι τα ορφανά άρρενα ελληνόπουλα μπορούσαν να είναι από οποιοδήποτε μέρος, με προτίμηση από τη Θεσσαλονίκη, να ανήκουν όμως ΄΄εν πάσει περιπτώσει εις την Ορθόδοξον Ελληνικήν Εκκλησίαν".
   
   
2. Ταπεινός
   
   Ο Ι.Ν.Παπάφης είχε μετατρέψει σε βίωμα την εντολή του Κυρίου. Δε γνώριζε το αριστερό χέρι ποια ευεργεσία και σε ποιον την πρόσφερε το δεξί του. Αναφερθήκαμε ήδη στις μεγάλες δωρεές που έκανε ανωνύμως στα ευεργετικά καταστήματα της Θεσσαλονίκης, στου Χατζηκώστα των Αθηνών και στης Ελ.Τζάνη του Πειραιώς. Και όταν ίδρυε "άσυλον διαρκές ονομασθησόμενον Γηροκομείον Μελίτη" και όταν αργότερα τροποποιώντας τη βούλησή του ίδρυε Ορφανοτροφείον "Μελιτεύς", διέταζε μόνον αυτή να είναι η ονομασία χωρίς καμία προσθήκη ή διακριτικό σημείο, για να αποκλείσει έτσι την προσθήκη του ιδικού του ονόματος.
   Στις επιστολές του ενώ είναι ο χορηγός, εν τούτοις δηλώνει ότι είναι "υποχρεωμένος" για τις πληροφορίες που θα του έδιναν. Υπογράφει ως "δούλος... ταπεινότατος", ή προφέρει "τάς προσκυνήσεις" του προς τον επίσκοπο ή στην επιστολή διαθήκη του βασικού του κληροδοτήματος, ευεργέτης αυτός και μάλιστα 92 ετών, υποσημειούται "μετά σεβασμού" και "ταπεινότατος θεράπων" .
   O Ι.Ν.Παπάφης ήθελε να αποφύγει και τη μετά θάνατον προβολή. Το είδαμε στην ονομασία του ιδρύματός του. Την ίδια επιθυμία εκφράζει και για τον τάφο του. Στην τελευταία παράγραφο της Β΄ διαθήκης του γράφει ότι επιθυμεί στο μνήμα του, στο κοιμητήριο "Braxιa", να τεθεί απλούστατη πλάκα, επί της οποίας να δίδεται απλώς η πληροφορία ότι εκεί βρίσκεται o Ιωάννης Νικολάου Παπάφης που γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1792, ήλθε στη Μάλτα το 1810 και πέθανε....." (θα συμπληρωνόταν ο χρόνος του θανάτου του).
   
   
3. Εύκαιρος εις διακονία
   
   Εξυπηρετούσε όποιον του ζητούσε συνδρομή. Επανειλημμένως αναφέρονται περιπτώσεις στις οποίες έκανε τον διάμεσο. Γράψαμε ήδη για την περίπτωση της Σπεράντζας Βαφειάδου που τον επιφόρτιζε να κάνει εγγραφές συνδρομητών στην υπό έκδοση μετάφραση διηγήματος. Τέτοιες οχλήσεις από τρίτους είχε συχνά. Αναφέρουμε του ιατρού που παρεπιδημούσε στη Μάλτα και παρακαλούσε να τον βοηθήσει στην πώληση σωμάτων συγγράματός του. Ακόμη της Ελληνικής Ορθοδόξου Κοινότητας Θεσ/νίκης που του απέστειλε τετρακόσια λαχειοφόρα γραμμάτια και παρακαλούσε τον ογδονταοκτάχρονο (!) τότε Παπάφη να αναλάβει την πώλησή τους.
   
   
4. Ευεργέτης προς τους αχαρίστους
   
   Πολύ σημαντικό είναι ότι δεν εξαρτούσε τη δική του συμπεριφορά από τους άλλους. Παρά την αχαριστία που είχε δείξει ο μεγαλύτερος γιος της οικογενείας Βαφειαδάκη, ο Παπάφης συνέχιζε να συνδράμει την οικογένεια του αποθανόντος φίλου του. Και όχι μόνον τούτο, αλλά έδινε όλο και "νέα δείγματα αγάπης και ευεργεσίας". Μετανοημένος ο επιστολογράφος ομολογεί ότι οι αρετές του Παπάφη, ΄΄η γενικότης της φιλανθρωπίας" του, τα λεπτά του αισθήματα, ΄΄είναι η ευγενεστέρα εκδίκησις κατά της μαύρης αχαριστίας". Ο Παπάφης γνώριζε να κερδίζει τις διαπροσωπικές σχέσεις και αντιθέσεις με τον πλούτο της αγάπης και των ευεργεσιών του.
   
   
5. Ευθύτητα στο χαρακτήρα
   
   Διατύπωνε τις σκέψεις του με ειλικρίνεια και χωρίς περιστροφές. Το ίδιο ζητούσε και από τους άλλους. Κάποτε που διέβλεπε σε επιστολή φίλου του προσπάθεια συγκαλύψεως των σκέψεών του έγραψε με ευθύτητα ότι η επιστολή του ούτε λίγο ούτε πολύ χαρακτηριζόταν από ιησουϊτισμό και του υποδείκνυε να είναι πιο ειλικρινής. Εικοσιπέντε χρόνια αργότερα o ίδιος επιστολογράφος του αναγνώριζε "την ευθύτητα του χαρακτήρος.... και το μέγα σέβας" προς τη δικαιοσύνη.
   
   
6. Επιθυμεί τη διαφάνεια και στα κληροδοτήματά του
   
   Ευθύς, ειλικρινής, καθαρός και έντιμος ο ίδιος επιθυμούσε διαφανής να είναι και η διαχείριση των κληροδοτημάτων του. Υποχρέωσε την Κυβέρνηση της Μάλτας να δημοσιεύει κάθε χρόνο "τήν κατάσταση τού κεφαλαίου Παπάφη δεικνύουσα τά έσοδα καί τά έξοδα....", Πλαίσια κινήσεως έθεσε και στους υπευθύνους του ιδρύματός του στη Θεσσαλονίκη, στους οποίους επιβάλλει κατά το πρότυπο της Μάλτας να δημοσιεύουν κάθε χρόνο σε εφημερίδα της Θεσσαλονίκης έκθεση αποδεκτή απ' όλους τους Αντιπροσώπους με το ενεργητικό του κεφαλαίου και τις χρήσεις του.
   
   
7. Ηθικά αυστηρός
   
   Ήταν αυστηρών ηθικών αρχών. Ήθελε τον άνθρωπο πνευματικά αγωνιζόμενο και κύριο των παθών του. Είναι χαρακτηριστική η θέση του έναντι των μη νομίμως γεγενημένων. Πριν από κάθε κληροδότημα προς πέντε συγγενικά του πρόσωπα επαναλαμβάνει ισάριθμες φορές: "... είς τούς νομίμους καί φυσικούς υιούς...". Αποκλήρωσε δε "της περιουσίας καί παντός κληροδοτήματος ή πλεονεκτήματος οιονδήποτε υιόν των ανεψιών" του "μη γεγενημένων εκ νομίμου γάμου" και μάλιστα έστω και αν εκ των υστέρων ήθελε νομιμοποιηθεί με γάμο. Διασώζεται επιστολή συγγενικού προσώπου που πάσχιζε να τον πείσει ότι ο πατέρας του τέλεσε γάμο στην Ορθόδοξη Εκκλησία από Ορθόδοξο ιερέα και συνεπώς και ο πατέρας του είχε σχέση με την Ορθόδοξη πίστη και ο ίδιος ήταν νόμιμος.
   
   
8. Οργανωτικός
   
   Μέσα από τα κείμενα των διαθηκών του παρουσιάζεται ως πρόσωπο με ιδιαίτερα προσόντα επιτελικού νου. Συνθέτει πχ. την επιτροπή του κληροδοτήματος υπέρ των νήσων Μάλτας-GOΖO από τον Κυβερνήτη, τον Ορθόδοξο Επίσκοπο ή εκπροσώπους τους, από δύο μέλη του Εμπορικού Επιμελητηρίου και από εκπροσώπους της προξενικής Αρχής. Όλα αυτά είναι πρόσωπα που κατά τεκμήριο παρέχουν εχέγγυα τιμιότητας. Προκειμένου όμως να αποτρέψει βραδύτητα, κωλυσιεργίες ή τελμάτωση, θέτει ανώτατο περιθώριο για διορισμό εκπροσώπων ένα μήνα. Μετά την υπέρβαση του χρονικού αυτού ορίου το ελλείπον μέλος όριζε να εκλέγεται από τους έξι δικαστές "της Α. Μεγαλειότητος". Προέβλεπε και την περίπτωση ισοψηφίας. Τότε η εκλογή θα γινόταν από τρεις δικαστές μεταξύ των οποίων όμως απαραιτήτως θα ήταν και ο Πρόεδρος των Εφετών. Τη μείωση δηλαδή του αριθμού των εκλεκτόρων την αναπλήρωνε με τη βαρύτητα του αξιώματος του Προέδρου των Εφετών.
   
   Πολύ σημαντικός ήταν καί ο τρόπος ανανεώσεως της διοικητικής επιτροπής του κληροδοτήματος. Η θητεία ήταν τριετής. Ρύθμιζε όμως να αποχωρούν κάθε τριετία δύο μόνο μέλη οριζόμενα δια της ψήφου όλων των μελών. Τα δύο αυτά μέλη θα τα αντικαταστούσαν ισάριθμοι νέοι εκπρόσωποι των θεσμών, από τους οποίους προήρχοντο. Με τον τρόπο αυτό απέτρεπε πιθανή κόπωση αυτών που μετείχαν στη διοίκηση και άρα τη δυσλειτουργία της επιτροπής. Επιτύγχανε ανανέωση ιδεών μ' αυτή την ανανέωση των μελών και ταυτόχρονα διατηρούσε στην πράξη τη συνέχεια της επιτροπής. Τη σοφή αυτή διάταξη, την οποίαν εφήρμοζε και η Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα Θεσ/νίκης, σπανίως την συναντούμε σε σύγχρονα διοικητικά σχήματα.
   
   Στο ίδιο κληροδότημα οργάνωσε με τέτοιο τρόπο την καταβολή των χρημάτων στους ξενιτευόμενους νέους, ώστε ούτε να μένουν χωρίς οικονομικά μέσα ούτε όμως να έχουν την οποιαδήποτε δυνατότητα να σπαταλήσουν τα χρήματα σε αλλότριους σκοπούς. Το ίδιο οργανωτικό πνεύμα φανερώνει και όταν πριν από κάθε ουσιαστική ενέργειά του συλλέγει πληροφορίες, τις αξιολογεί και μετά αποφασίζει.
   
   Η μεθοδικότητά του φαίνεται και στο βιβλίο Omnιa C, το οποίο τηρούσε ο ίδιος και με χρεοπιστώσεις παρακολουθούσε την κίνηση χρεογράφων και μετοχών. Ο επιτελικός νους όμως φαίνεται και προς το τέλος της ζωής του με την οργάνωση ειδικού φακέλου επιγραφομένου "οδηγός τών εκτελεστών". Σ' αυτόν είχε τοποθετήσει έγγραφα αναγκαιότατα για τη διαχείριση της περιουσίας του και ένα μικρό βιβλίο, όπου με ιδιόγραφες σημειώσεις έδιδε εξηγήσεις και κατευθύνσεις, ώστε οι εκτελεστές της βουλήσεώς του να μη δυσκολευ-τούν στο έργο τους.
   
   
9. Διορατικός και με ευρύτητα πνεύματος
   
   Κύριο στοιχείο της οργανωτικότητας είναι η πρόβλεψη. Ο Παπάφης διατάσσει το κάθε τι με προοπτική μέλλοντος. Στην Α΄ διαθήκη του παρήγγειλε η εκτέλεση των τελευταίων βουλήσεών του να αποπερατωθεί σε διάστημα δύο ετών από τη μέρα του θανάτου του. Αν έμενε σε ισχύ η διάταξη αυτή η Θεσσαλονίκη ουδέποτε θα αποκτούσε τα κληροδοτήματα Παπάφη. Ευτυχώς όμως η διορατικότητά του τροποποίησε τη διάταξη αυτή και άφησε ελευθέρους τους εκτελεστές της διαθήκης του "'έν τοις συνδυασμοίς αυτών καί τάς περιστάσεις".
   
   Ενώ η οργάνωση εξορισμού δηλώνει και περιορισμό, ο οργανωτικός Παπάφης προικισμένος με ευρύτητα πνεύματος έδινε τη δυνατότητα στην επιτροπή του κληροδοτήματος Μελίτης - GOΖO να τροποποιήσει τη λειτουργία του, εάν μετά από δέκα χρόνια θα έκρινε ότι άλλη χρήση θα εξυπηρετούσε καλύτερα τους κατοίκους των νησιών αυτών.
   
   Και ναι μεν στο κληροδότημα υπέρ της Μελίτης δίνει τη δυνατότητα αλλαγής στη λειτουργία του, στο "Μελιτέα" όμως προσδιορίζει κατηγορηματικά το σκοπό και αποκλείει τροποποίησή του. Επιθυμεί, γράφει, την ίδρυση "Ορφανοτροφείου διαρκούς". Αυτό πρέπει να το λαμβάνουν σοβαρότατα υπόψη τους όσοι κατά καιρούς με ελεγχόμενες ηθικά μεθοδεύσεις προσπαθούν να αλλοιώσουν την κύρια μορφή του "Μελιτέα" ως ορφανοτροφείου.
   
   
10. Απόμακρος αλλά με συμμετοχή στα κοινά
    
    Οι επιστολές που απευθύνονται προς τον Ι.Ν.Παπάφη διαχέονται από τη σκέψη μήπως τον ενοχλούν και του ταράζουν τη γαλήνη. Για όλους είναι ο φιλάνθρωπος, ο φιλόστοργος, ο συνετός, ο τυπικός, αλλά και φιλόφρων. Θεωρούν όλοι ότι βρίσκεται ψηλά, σε διάφορη σφαίρα απ' αυτούς, πέρα από τις μικρότητες της καθημερινότητας. Οι νέοι σε ηλικία συγγενείς δεν τον γνώριζαν. Οι διηγήσεις όμως των μεγαλυτέρων δημιούργησαν έναν Παπάφη θρύλο για τις αρετές, τη φυσιογνωμία, το χαρακτήρα, τον τρόπο ζωής. Με τον τρόπο αυτόν απέκτησαν τόσο "ζωηρό" προς τον Ι.Ν.Παπάφη "αίσθημα", ώστε ζούσαν σα να είχαν γνωρίσει και τον ίδιο "καί τάς αρετάς" του.
    
    Ενώ όμως ο Παπάφης επιζητεί ησυχία, ηρεμία, γαλήνη και δίδει την εντύπωση προσώπου απομονωμένου, εν τούτοις δεν είναι αποξενωμένος από τα κοινά. Παρακολουθεί καθημερινά τον Τύπο, ζητά πληροφορίες, του γράφουν για την πολιτική κατάσταση. Μετέχει και δραστηριοποιείται στην αντιμετώπιση προβλημάτων της κοινότητας.
    
    Στη συνέχεια θα αναφερθούμε σε δύο χαρακτηριστικά γεγονότα που αποτυπώνουν το ενδιαφέρον αυτής της μορφής. Το 1836 έγιναν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ της ειδικής επιτροπής που εκπροσωπούσε την αγγλική Κυβέρνηση και των κατοίκων της Μάλτας για τη μορφή ελευθερίας τους. Η παρουσία και οι απόψεις του Παπάφη ήταν τόσο καταλυτικές, ώστε όλοι να ομολογούν ότι ουσιαστικά προνόμια οφείλονταν αποκλειστικά στην παρέμβασή του. Και ένα άλλο. Στις αρχές της δεκαετίας του 1850 οι "αντανεξιθρησκευτικές προλήψεις" δημιούργησαν δυσκολίες στους Ορθοδόξους της Μάλτας γύρω από τις επικήδειες τελετές. Ο Παπάφης έκανε δύο κινήσεις. Συνάντησε τον ανένδοτο Άγγλο Διοικητή και παράλληλα έστειλε προς τον Τρικούπη, τον Έλληνα Πρέσβη στο Λονδίνο, στοιχεία, για να τα χρησιμοποιήσει στις παραστάσεις του ενώπιον της αγγλικής Κυβερνήσεως. Ο φίλος του Παπάφη στο Λονδίνο Πετροκόκκινος του διαβίβασε τις ευχαριστίες του Τρικούπη, για τους κόπους στους οποίους υποβλήθηκε και ταυτοχρόνως του εξέφρασε τον θαυμασμό του για την ικανότητα και δραστηριότητα που επέδειξε ο Παπάφης στην όλη υπόθεση. O Πετροκόκκινος όμως ήταν απαισιόδοξος για την έκβαση της υποθέσεως, γιατί, όπως έγραφε, στους Άγγλους πολιτικούς δεν κυριαρχεί το δίκαιον, αλλά το συμφέρον. Πραγματικά επειδή ο Διοικητής της Μάλτας ισχυριζόταν πως "Θα διακινδυνεύση η ησυχία του τόπου, αν δοθή ή αιτηθείσα άδεια", η Κυβέρνηση απέρριψε το αίτημα των Ορθοδόξων της Μάλτας. Όμως ο Πρέσβης παρά τη δυσμενή έκβαση του ζητήματος αισθάνθηκε υποχρέωση να ευχαριστήσει δια του Έλληνος Προξένου στη Μάλτα τους επιτρόπους της Ορθοδόξου Εκκλησίας και ονομαστικά τον Ι.Ν.Παπάφη, για "τόν αξιέπαινον καί θεάρεαστον ζήλον.. δια τάς υπέρ τού ζητήματος θερμάς προσπαθείας".
    
    
11. Φιλόπατρις
    
    Ο Παπάφης είχε εκδηλώσει αναμφιλέκτως τη φιλοπατρία με το πλήθος των δωρεών, πρώτη από τις οποίες ήταν η προσφορά δια του Καποδίστρια των τεσσάρων χιλιάδων ισπανικών διστήλων. Ακολούθησε το πλήθος των κληροδοτημάτων του με τελευταίο, εκείνο με το οποίο κατέστησε γενικό κληρονόμο την ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα Θεσσαλονίκης. Ευγνώμων βεβαίως στάθηκε και προς τη θετή πατρίδα, όπου έζησε τα 76 από τα 94 του χρόνια και την οποίαν ευεργέτησε ποικιλοτρόπως.
    
    Οι εκπρόσωποι της Ελληνικής Ορθοδόξου Κοινότητας Θεσσαλονίκης, οι σύγχρονοί του Μητροπολίτες Ιωακείμ και Καλλίνικος, οι έφοροι των Εκπαιδευτηρίων και του Νοσοκομείου και οι Αντιπρόσωποι δεν παρέλειπαν στη γραπτή επικοινωνία μαζί του να του αναγνωρίζουν τη φιλοπατρία ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του προσώπου του.
    
    Η αγάπη και η προσφορά στην πατρίδα φαίνεται και από ένα άλλο γεγονός. Αναφέρεται ότι κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επαναστάσεως o ναύαρχος του Αγγλικού στόλου παρέλαβε μαζί του τον Παπάφη εκτιμώντας τις γνώσεις του και ότι ο τελευταίος σύντομα επανήλθε στη Μάλτα. H αναφορά αυτή παρουσιάζει τον Παπάφη σχεδόν ως ένα απλό επισκέπτη και θεατή όσων συνέβησαν στο Ναβαρίνο. Έχουμε όμως επισημάνει αξιόλογη πληροφορία σε μια επιτολή, με την οποίαν ο επιστολέας παρακαλεί τον Παπάφη να τον δεχθεί, για να πάρει "πληροφορίας τινάς περί της μάχης τού Ναβαρίνου". Το 1827, μετά την Ιουλιανή σύμβαση του Λονδίνου, οι τρεις δυνάμεις Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία, που αυτοαποκλήθηκαν "προστάτριες", έστειλαν στην Ελλάδα τρεις ναυτικές μοίρες. Σκοπός τους να επιβάλουν τη διακοπή των εχθροπραξιών μεταξύ Ελλήνων και Ιμπραήμ. O Άγγλος αντιναύαρχος Έντουαρτ Κόδριγκτον πλέοντας προς την Ελλάδα πήρε από τη Μάλτα μαζί του τον Ι.Ν.Παπάφη που έχαιρε μεγάλης εκτιμήσεως. Είναι προφανές ότι του ανέθεσε την ευθύνη της τροφοδοσίας της ναυτικής του δυνάμεως, γιατί τότε ο Παπάφης ήταν ακόμη βασιλικός δημόσιος μεσίτης. Στη συνεργασία αυτή συνέτειναν η εκτίμηση και εμπιστοσύνη του ναυάρχου στην υπεύθυνη προσωπικότητα του Παπάφη, αλλά και η αγάπη του τελευταίου για την πατρίδα του. Εξαιτίας αυτού τον ταξιδιού βρέθηκε στη ναυμαχία του Ναβαρίνου. Και οπωσδήποτε δεν υπήρξε απλός θεατής. Ο επιστολογράφος, ο οποίος ήταν γιατρός και ιστορικός, γράφει ότι για την ιδιαίτερη δράση του τον ενημέρωσαν ο ίδιος ο ανεψιός του Παπάφη Δ. Εμμανουήλ, δικαστής, και ο αυτόπτης μάρτυρας, ο συναγωνιστής του Παπάφη στο Ναβαρίνο Παπαρρηγόπουλος. Το ότι δεν του αρκούσαν οι πληροφορίες του τελευταίου, που μετείχε άλλωστε στη ναυμαχία, σημαίνει ότι ο επιστολέας, μετά από όσα άκουσε για τον Παπάφη από τον Παπαρρηγόπουλο, περίμενε κάποιες άλλες πληροφορίες. Εμπειρίες του Παπάφη προσωπικές και ιδιαίτερες.
    
    Αλλά την ακραιφνή ελληνική του συνείδηση εξεδήλωσε και στην ηλικία των 74 ετών. Ενώ ήταν κάτοικος της Μάλτας, ζήτησε να του χορηγηθεί η ελληνική ιθαγένεια και να του εκδοθεί από το Ελληνικό Προξενείο στη Μάλτα διαβατήριο. Ως γεννηθείς στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλονίκη είχε την τουρκική, και ως κάτοικος της Μελίτης απέκτησε την αγγλική ιθαγένεια. Η υπηκοότητα μιας μεγάλης δυνάμεως, όπως ήταν n Αγγλία, τον εξυπηρετούσε πλήρως στις μετακινήσεις του προς Αγγλία, Γαλλία, Ελβετία. Ο πόθος του όμως ήταν να αποκτήσει την ελληνική ιθαγένεια. Δυστυχώς έμεινε ανεκπλήρωτος. Ο υπουργός επί των εσωτερικών Χαρίλαος Τρικούπης απάντησε ότι το κώλυμα ήταν τυπικό, διότι "κατά τάς διατάξεις του Αστικού Νόμου" έπρεπε προηγουμένως να "μεταβή είς τήν Ελλάδα καί διαμείνη δύο έτη".
    
    Παρά την πικρία που δοκίμασε ποθούσε την πατρίδα του. Όσο πλησίαζε το τέλος της ζωής του τόσο ζούσε το σύνδρομο στερήσεως της γης της γεννήσεώς του, όπως ο ίδιος με ιδιαίτερο νόημα χαρακτήριζε τη Θεσσαλονίκη. Την αγάπη και νοσταλγία που ένιωθε ζωντανεύει και νοηματοδοτεί μέσα σε λίγες λέξεις ο Έλληνας Πρόξενος στη Μάλτα Αίας Ν.Καραβίας σε επιστολή του προς το Γενικό Πρόξενο της Ελλάδος στη Θεσσαλονίκη Λογοθέτη: "... παράδοξον τη αλήθεια, του έγραφε περί του Παπάφη, ενώ βαίνει... καμπυλώνων, έχει νουν ακμαίον καί αρέσκεται νά μανθάνη τά κατά τήν γενέτειραν αυτού Θεσσαλονίκην".
    
    

[ < Τα περί της ίδρυσης ]